Samsonów – Huta Józef

SAMSONOW_HUTA_JOZEF

Samsonów to wieś położona w województwie świętokrzyskim w gminie Zagnańsk, jej historia ściśle związana jest z rozwojem przemysłu hutniczego. Już w XV wieku na tych terenach znajdowała się dymarka czyli dawny piec hutniczy. W 1584 roku miała tu miejsce kuźnia. Przekształcono ją w XVI i XVII wieku przez sprowadzonych przez Zygmunta III Wazę włoskich przemysłowców – Cacciów z Bergamo. W 1598 roku powstał tu pierwszy piec typu bergamowskiego w którym wytapiano żelazo w postaci płynnej surówki – jego konstruktorem był Hieronim Caccio.

SAMSONOW RZUT
schematyczny rzut huty Józef
(1-hala odlewnicza 2-modelarnia i suszarnia 3-pomieszczenie maszyny parowej 4-węgielnia
5-wieża gichtociągowa 6- wielki piec 7-pomieszczenie na koło wodne 8-pomieszczenie na dmuchawę 9-emaliarnia)

Kolejny piec na tych ziemiach, dzięki włoskiemu hutnikowi Janowi Gibboni, powstał w latach 1641-1644 i był wykorzystywany do produkcji kul armatnich, dział, moździerzy i granatów. Zakład zaopatrywał w uzbrojenie wojsko polskie między innymi w okresie Potopu Szwedzkiego. W 1798 roku na zlecenie biskupa Kajetana Sołtyka został przebudowany. Produkowano wtedy broń używaną między innymi w powstaniu kościuszkowskim. W 1818 roku z inicjatywy Stanisława Staszica – polskiego działacza oświeceniowego rozpoczęto budowę nowej huty, której nadano imię „Józef” na cześć namiestnika Królestwa Polskiego, księcia generała Józefa Zajączka, który położył kamień węgielny pod budowę nowego pieca. Zakład był wznoszony przez specjalistów z Saksonii pod okiem Bogumiła Schmidta i Fryderyka Lampe. Wraz z nim powstało osiedle murowanych domów przeznaczonych dla pracowników. Hutę wybudowano w charakterze klasycystycznym o symetrycznym układzie. Elewacja frontowa flankowana dwoma niewielkimi skrzydłami posiadała wejście zaakcentowane pseudoryzalitem. Centrum całego założenia stanowił potężny, cylindryczny piec do wytopu żelaza wraz z usytuowaną bezpośrednio za nim wieżą gichtociągową służącą do wsypywania wsadu do pieca. Zakład został uruchomiony w 1823 roku i był zasilany węglem drzewnym. Zmodernizowano go w roku 1835 – data do dzisiaj widnieje na wielkim piecu. Siłą napędową urządzeń funkcjonujących w hucie była woda z rzeki Bobrzy doprowadzana kanałem. Było tak do roku 1829 kiedy zamontowano maszynę parową napędzającą miech. „Józef” pracował do 1866 roku – wtedy to został zniszczony przez pożar wzniecony przez Rosjan z zemsty – bowiem w zakładzie produkowano broń wykorzystywaną podczas powstania styczniowego. Hutę zamknięto i nie podjęto decyzji o jej odbudowie ze względu na wyczerpujące się stopniowo złoża rudy. Kolejnych spustoszeń dokonali Austriacy podczas I Wojny Światowej, niszcząc między innymi wieżę gichtociągową. W 1922 roku właścicielami ruin pofabrycznych zostaje Andrzej Kondrak i Józef Kozłowski. W 1926 roku Kozłowski sprzedaje swoją część majątku Józefowi i Mariannie Fert, kilka lat później Józef Fert zostaje właścicielem całego zespołu. Po II Wojnie Światowej mając na względzie wartość historyczną huty w Samsonowie objął on funkcję społecznego opiekuna zabytków. W 1958 roku Muzeum Techniki w Warszawie wyraziło chęć opieki i zabezpieczenia obiektu. Przeprowadzono wtedy prace badawcze w których udział wzięli pracownicy Muzeum oraz Katedry Historii Techniki i Nauk Technicznych AGH w Krakowie. W 1976 roku ruiny zostały odkupione od córki Józefa Ferta – Modesty Czmuchowskiej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach. Obiekt ogrodzono, a prace konserwatorskie, dzięki którym hutę „Józef” w Samsonowie można oglądać w formie trwałej ruiny, wykonano w latach 1981-1983. Zespół należy do rejestru zabytków nieruchomych i jest jedną z wspanialszych pamiątek Staropolskiego Okręgu Przemysłowego.


Fotografie wykonano: maj 2016

Źródła:
swietokrzyskie.org.pl, Huta „Józef” w Samsonowie [dostęp: 03.08.2016]
polska.travel/pl/ Ruiny huty Józef w Samsonowie [dostęp:03.08.2016]
samsonow.pl, Żelazna historia Samsonowa [dostęp:03.08.2016]

SAMSONOW_HUTA_JOZEF

SAMSONOW_HUTA_JOZEF

SAMSONOW_HUTA_JOZEF